-
1 броня белән каплау
см. бронялау -
2 каплау
перех.1) крыть, покрыва́ть/покры́ть || покры́тиеөй түбәсен шифер белән каплау — крыть кры́шу до́ма ши́фером
2) крыть, покрыва́ть/покры́ть; облицо́вывать/облицева́ть || покры́тие, облицо́вывание, облицо́вкасандыкны калай белән каплау — покры́ть сунду́к желе́зом
стеналарны мәрмәр белән каплау — облицева́ть сте́ны мра́мором
3) крыть, покрыва́ть/покры́ть, накла́дывать/наложи́ть (слой чего-л.) || покры́тие, накла́дываниечүлмәкне глазурь белән каплау — наложи́ть глазу́рь на горшо́к
картинаны лак белән каплау — покры́ть карти́ну ла́ком
4) покрыва́ть/покры́ть, накрыва́ть/накры́ть, укрыва́ть/укры́ть, прикрыва́ть/прикры́ть, закрыва́ть/закры́ть || покры́тие, накры́тие, укры́тие, прикры́тиеаякларны одеял белән каплау — накры́ть но́ги одея́лом
китапларга газета каплау — закры́ть кни́ги газе́той
чәчне яулык белән каплау — прикры́ть во́лосы платко́м
чиләкне капкач белән каплау — закры́ть ведро́ кры́шкой
5) покрыва́ть/покры́ть, оку́тывать/оку́тать, завола́кивать/заволо́чь || покры́тиеболытлар күк йөзен каплады — ту́чи заволокли́ не́бо
бөтен нәрсәне томан каплады — всё оку́тано тума́ном
күзне яшь каплады — глаза́ заволокли́ слёзы
6) крыть, покрыва́ть/покры́ть, устила́ть/устла́ть, усе́ивать/усе́ять (чем-л.) || покры́тие, усти́лкабакчаны сары яфраклар каплаган — сад усе́ян жёлтыми ли́стьями
өй түбәсен чык каплаган — кры́ша до́ма покры́та росо́й
җир өстен ап-ак кар каплаган — пове́рхность земли́ у́стлана бе́лым-пребе́лым сне́гом
битен сакал каплаган — лицо́ покры́то бородо́й
7) покрыва́ть/покры́ть, выступа́ть/вы́ступить, появля́ться/появи́ться (на лице, щеках) || покры́тие, появле́ниемаңгайны тирән җыерчыклар каплаган — на лбу его́ появи́лись глубо́кие морщи́ны
тәнне каз тәне каплады — на те́ле вы́ступила гуси́ная ко́жа
8) закрыва́ть/закры́ть, загора́живать/загороди́ть, загражда́ть/загради́ть, прегражда́ть/прегради́ть || закры́тие, загора́живание, загражде́ние, прегражде́ниеюлны каплау — закры́ть доро́гу
урамның ике башын да каплау — загороди́ть о́ба конца́ у́лицы
9) закрыва́ть/закры́ть, заслоня́ть/заслони́ть, загора́живать/загороди́ть (чем-л. от кого, чего-л.) || закры́тие, засло́н, загора́живаниеана баласын гәүдәсе белән каплады — мать закры́ла ребёнка свои́м те́лом
баш белән утны каплау — заслони́ть голово́й свет
битне куллар белән каплау — закры́ть лицо́ рука́ми
10) закрыва́ть/закры́ть, занаве́шивать/занаве́сить, заве́шивать/заве́сить (чем-л.) || закры́тие, занаве́шиваниеишекне одеял белән каплау — закры́ть дверь одея́лом
лампаны газета белән каплау — заве́сить ла́мпу газе́той
тәрәзәне пәрдә белән каплау — занаве́сить што́рой окно́
11) покрыва́ть/покры́ть, глуши́ть, заглуши́ть ( о звуках)сөйләүченең сүзләрен көлү каплады — смех покры́л слова́ расска́зчика
давыл бөтен тавышларны каплады — бу́ря заглуши́ла все зву́ки
12) завола́кивать/заволо́чь, обвола́кивать/обволо́чь ( о тучах)13) перен. покрыва́ть/покры́ть, гаси́ть, погаси́ть, возмеща́ть/возмести́ть, компенси́ровать, восполня́ть/воспо́лнить, искупа́ть/искупи́ть || покры́тие, возмеще́ние, компенса́ция, искупле́ниеюл расходларын каплау — возмести́ть доро́жные расхо́ды
җитмәүчелекне каплау — погаси́ть недоста́чу
бурычларны каплау — покры́ть долги́
югалтуларны каплау — компенси́ровать поте́ри
14) перен. покрыва́ть/покры́ть, скрыва́ть/скры́ть, укрыва́ть/укры́ть (что-л., кого-л.); прикрыва́ть/прикры́ть || покры́тие, скры́тие, укры́тиеҗинаятьне каплау — покры́ть преступле́ние
кимчелекләрне каплау — скрыва́ть недоста́тки
кемнеңдер ялганын каплау — прикры́ть (чей-л.)обма́н
15) перен. охва́тывать/охвати́ть, захва́тывать/захвати́ть, распространя́ться/распространи́ться (на кого-л., что-л.) || охва́тывание, захва́тывание, захва́т, распростране́ниеут бөтен бинаны каплады — ого́нь распространи́лся на всё зда́ние
илне кризис куркынычы каплады — страну́ охвати́л страх кри́зиса
16) перен. покрыва́ть/покры́ть, охва́тывать/охвати́ть, оку́тывать/оку́тать, заполня́ть/запо́лнить (о заре, мраке, темноте и т. п.)тирә-юньне караңгылык каплады — темнота́ оку́тала окре́стность
өйне кайгы каплады — го́ре запо́лнило дом
17) воен. прикрыва́ть/прикры́ть, ста́вить/поста́вить засло́н || прикры́тие, засло́нкаплау группасы — гру́ппа прикры́тия
пехота һөҗүмен артиллерия уты белән каплау — прикры́ть артиллери́йским огнём наступле́ние пехо́ты
18)а) перевёртывать/переверну́ть, опроки́дывать/опроки́нуть, поста́вить вверх дном || перевёртывание, опроки́дываниекисмәкләрне әйләндереп каплау — бо́чки поста́вить вверх дном
чынаякны тәлинкәгә каплау — опроки́нуть ча́шку на блю́дце
б) перен. опроки́дывать/опроки́нуть, выпива́ть/вы́пить, вылива́ть/вы́лить ( содержимое посуды) || опроки́дываниеәйтерсең, өстемә бер чиләк салкын су капладылар — как бу́дто на меня́ вы́лили ведро́ холо́дной воды́
19) закрыва́ть/закры́ть, зажима́ть/зажа́ть, затыка́ть/заткну́ть || закры́тие, зажа́тиесм. тж. томалауколакларны каплау — заткну́ть у́ши
авызны каплап иснәү — зева́ть, закры́в (прикры́в) рот
20) крыть, покры́ть ( в карточных играх)туз белән каплау — крыть тузо́м
•- каплап китү
- каплап кую
- каплап сөрү••каплап калдыру — замя́ть (дело, недостатки)
каплап калу — скрыва́ть/скрыть, укрыва́ть/укры́ть, прикрыва́ть/прикры́ть
-
3 күкрәк
сущ.1) грудь, грудна́я кле́тка || грудно́йсм. тж. түшкиң күкрәк — широ́кая грудь
күкрәк белән каплау — заслони́ть гру́дью
күкрәккә кысып кочаклау — обня́ть, прижа́в к груди́
күкрәк чәнчү — коло́ть в груди́
күкрәк мускуллары — грудны́е мы́шцы
күкрәк йөзгече — грудно́й плавни́к
2) грудь ( верхняя передняя часть одежды) || нагру́дныйкүкрәк тулы орденнар һәм медальләр — вся грудь в ордена́х и меда́лях
күкрәк кесәсе — нагру́дный карма́н
күкрәккә тага торган билге — нагру́дный знак
3) грудь, бюст ( у женщин) || грудно́йкүкрәк сөте — грудно́е (матери́нское) молоко́
күкрәк баласы — грудно́й ребёнок
баланы күкрәктән аеру — отня́ть ребёнка от груди́
•- күкрәк авыруы
- күкрәк бакасы
- күкрәк бизе авыруы
- күкрәк зәхмәте
- күкрәк хасталыгы
- күкрәк куышлыгы
- күкрәк читлеге
- күкрәк сөяге
- күкрәк челтәре
- күкрәкне кысу••күкрәк киереп (тутырып) — по́лной гру́дью (дыша́ть)
күкрәк көче белән табу — добыва́ть/добы́ть свои́м горбо́м (что-л.)
күкрәк сугып (күкрәккә суга-суга) — стуча́ (кулако́м) себя́ в грудь
- күкрәк биреп каршы торукүкрәк тавышы (күкрәктән чыккан тавыш) — грудно́й го́лос
- күкрәк киереп каршы тору
- күкрәк киерү
- күкрәк киереп йөрү -
4 хром
сущ.1) хром ( химический элемент)хром катыш (катнашкан) — см. хромлы
хром итек — хро́мовые сапоги́ (из хро́мовой ко́жи)
3) хром ( минеральная краска) || хро́мовыйхром әчесе (әчелеге) — хим. хро́мовая кислота́
хром белән каплау — см. хромлау
хром белән капланган — покры́тый хро́мом, хроми́рованный
-
5 амбразура
сущ.; спец.амбразу́ра (дота, танка, окна)пулемёт амбразу́расын күкрәк белән каплау — заслони́ть собо́й (гру́дью) амбразу́ру пулемётного гнезда́
-
6 бит
I сущ.1) лицо́ ( человека) || лицево́йбиткә чибәр — краси́вый на лицо́
битне куллар белән каплау — закры́ть лицо́ рука́ми
башның бит өлеше — лицева́я часть головы́
2) щека́ || щёчный уң бит пра́вая щека́бит мускулы — щёчный му́скул
алсу бит — а́лые (ро́зовые) щёки
3) разг.а) лицо́, цифербла́т ( о часах)сәгатьнең битен миңа каратып куйчы — поста́вь, пожа́луйста, часы́ лицо́м ко мне
б) о пере́дней (лицево́й) стороне́ (чего-л.)тау бите — склон горы́
урман бите — опу́шка ле́са
•- бит очы
- бит кызыллану
- бит кызыллыгы
- бит сабыны
- бит сөлгесе••бит ерту — стыди́ться
бит пешү — красне́ть от стыда́
битен юмаган — бессты́жий, бессо́вестный, беззасте́нчивый (букв. не вы́мывший лица́)
битеннән кан тама — пы́шет здоро́вьем (букв. с лица́ его́ ка́пает кровь)
биткә бәрү (биткә бәреп әйтү) — (брани́ть, хвали́ть) пря́мо в глаза́, откры́то
биткә кара ягу (биткә кызыллык китерү) — опоро́чить ( кого), навлека́ть (кому-л.) бесче́стье, опозо́рить
биткә олтан капланган булу (биткә ыштыр капланган булу) — быть бессты́жим, бессо́вестным, беззасте́нчивым
II сущ.битеннән кан качкан — нет лица́ (на ком-л.) (о резком изменении внешнего облика: (бледность, худоба), вызванном сильным потрясением, болезнью, волнением)
1) страни́ца (книги, тетради и т. п.)журнал битләре — страни́цы журна́ла
өч йөз битле китап — кни́га в три́ста страни́ц
2) листбер бит кәгазь — (один) лист бума́ги
ике бит хат — письмо́ на двух листа́х
3) перен. страни́ца, эта́п, пери́од (чего-л.)тарих битләре — страни́цы исто́рии
•III частицаведь, же, одна́ко ж, впро́чеммин бит берни дә әйтмәдем — я ведь ничего́ не сказа́л
ул турыда син миңа язмадың бит — ты же мне об э́том не писа́л
адәм баласының язмышы катлаулы бит — сложна́ же судьба́ челове́ческая
-
7 броня
1. сущ.броня́ || бронево́йтанк бронясы — броня́ та́нка
2. прил.броня корычы — бронева́я сталь
бронево́йброня плиталар — броневы́е пли́ты
-
8 глазурь
1. сущ.глазу́рь || глазу́рный2. прил.глазурь массасы белән каплау — покрыва́ть глазу́рью
глазу́рныйглазурь тышча — глазу́рная оболо́чка
-
9 луда
-
10 мульча
сущ.; спец.му́льча ( материал для мульчирования почвы)түтәлне му́льча белән каплау — покры́ть гря́дку му́льчей; мульчи́ровать гря́дку
-
11 эмаль
1. сущ.1) эма́ль ( непрозрачная стекловидная масса), эмалиро́вкаэмаль белән каплау — покры́ть эма́лью
эмаль ен бозу — испо́ртить эмалиро́вку
2) обычно мн. эмальләр эма́ли ( художественные изделия)эмальләр коллекциясе — колле́кция эма́лей
3) эма́ль ( зуба)4) то же, что эмаль буяу эма́левая кра́ска, эма́ль2. прил.эмаль өслек — эма́левая пове́рхность
1) эма́левыйэмаль сыекча — эма́левая жи́дкость
эмаль япма — эма́левое покры́тие
2) см. эмальле 1) -
12 эмульсия
сущ.; спец.1) эму́льсия (жидкость, насыщенная нерастворяющимися капельками какой-л. другой жидкости)2) эму́льсия (светочувствительный слой на фотопластинках, фотобумаге) || эмульсио́нныйэму́льсия белән каплау (буяу) — эмульги́ровать; эмульги́рование
эму́льсия катламы — эмульсио́нный слой
•- эмульсиягә әйләндерү -
13 ялтыравык
1. сущ.1) блеск, блёстки, лоскалтын ялтыравыгы — блеск зо́лота
фосфорлы ялтыравыклар — фо́сфористые блёстки
2) гля́нец, глазу́рь, мурава́, поли́ва; обли́вкачынаякны ялтыравык белән каплау — ча́шку покры́ть глазу́рью
ялтыравык йөгертү — глянцева́ть, наглянцева́ть, глазурова́ть, мура́вить; покрыва́ть/покры́ть глазу́рью, гля́нцем
3) перен. лоск2. прил.тышкы ялтыравык — вне́шний лоск
1) блестя́щий, глянцеви́тый, гля́нцевый, лощёный, лосня́щийся, лосни́стый разг.; с ло́ском, сверка́ющийялтыравык итекләр — сапоги́ с ло́ском
ап-ак ялтыравык тешләр — бе́лые-пребе́лые блестя́щие зу́бы
ялтыравык кәгазь — лощёная бума́га
ялтыравык сәдәф — блестя́щая пу́говица
2) сверка́ющий, блестя́щий, блиста́ющий, сия́ющий, горя́щий, искря́щийся, искри́стый (снег, драгоценный камень, взгляд и т. п.)3) перен. блестя́щий, лосня́щийся, лосни́стый разг., упи́танныйялтыравык битле — с лосни́стым (упи́танным) лицо́м
-
14 авыз
сущ.1)а) рот (человека, животного, птицы, рыбы); зев, пасть (зверя, крупного животного, хищной рыбы) || ротово́йавыз кырые (чите) белән генә елмаю — улыба́ться кра́ешком рта
авызым кипте — (у меня́) во рту пересо́хло
авызга бармак кую — приложи́ть па́лец ко рту (т. е. делать кому-л. предупредительный знак, чтобы замолчал или помолчал)
авыз куышлыгы — ротова́я по́лость
авызың кыек (чалыш) булганга көзгегә үпкәләмә — (посл.) не́ча пеня́ть на зе́ркало, ко́ли ро́жа крива́
авыз пешкәч (пешсә), салкын (суык) суны да өреп эчәсең — (посл.) обжёгшись на молоке́, ду́ешь и на во́ду
бүре авызына эләгү — попа́сть (угоди́ть) в пасть во́лку (к во́лку)
авызы кыек булса да, бай баласы сөйләсен — ирон.; посл. пусть говори́т байчо́нок, хоть у него́ и рот криво́й (на сто́рону); бога́тый врёт, никто́ не уймёт
б) перен.; разг. рот, едо́ксигез авыз бит бер гаиләдә — во́семь ртов ведь в семье́
в) уста́ ед. нетавызы белән сөйләү — говори́ть уста́ми (кого-л.)һәр кешенең авызында шул гына — у всех на уста́х одно́ и то́ же
г) говори́ло грубo-прост.яп авызыңны — закро́й своё говори́ло
2) обычно авыз|ыа) го́рло, го́рлышко (графина, горшка); горлови́на (цистерны, парового котла)авызы китек шешә — буты́лка с отби́тым го́рлышком
фляганың авызыннан эчү — пить из го́рлышка фля́ги
б) у́стье (печи, скважины, оврага, ложбины, балки)киң авызлы мич — печь с широ́ким у́стьем
кылыч кынының авызы — у́стье са́бельных но́жен
морҗа авызы — у́стье печно́й трубы́
в) ра́стру́б (музыкальной трубы, шланга)г) чело́ (плавильной печи, горна); хайло́ спец. ( технической печи)мич авызын еш агарту — ча́сто бели́ть чело́ пе́чи
д) жерло́, зев (печи, паровозной топки); пасть (водосточной трубы, туннеля); ду́ло (ружейного ствола, пушки)әллә ничә авызлы вулкан — вулка́н с не́сколькими же́рлами
эре калибрлы туп авызы — ду́ло (жерло́, зев) крупнокали́берного ору́дия
е) вход, лаз, прохо́д (в шалаш, шахту, пещеру); лаз (в нору, логово, конуру)кышкылыкка лапас авызын томалау — закры́ть на́ зиму вход (прохо́д) в наве́с-хлев
штольня авызында көтеп тору — поджида́ть у вхо́да в што́льню
баз авызына килү — подойти́ к вхо́ду в по́греб
мәгарә авызы — вход в пеще́ру; лаз пеще́ры; вы́ход (из) пеще́ры
аралык авызында туктап калу — останови́ться у прохо́да
ачык капка авызында тору — стоя́ть в проёме откры́тых воро́т; стоя́ть в воро́тах
з) отду́шина, хайло́ прост. ( проруби)бәке авызын киңәйтү — расши́рить проду́шину (в) про́руби
и) отве́рстие, зев ( люка)сыерчык оясының авызы — отве́рстие скворе́чника
к) верх (чего-л.)кисмәк авызына иелү — наклони́ться к каду́шке; склони́ться над каду́шкой
киң авызлы чиләк — ведро́ с широ́ким ве́рхом; ведро́, расширя́ющееся кве́рху
силос чокырының авызы киң булган — верх си́лосной я́мы получи́лся широ́ким
л) вы́рез, проре́з, верх ( кармана)кесә авызын киң итү — сде́лать вы́рез (верх) карма́на широ́ким
кулны кесә авызна китерү — поднести́ ру́ку к карма́ну
м) свищ, отве́рстие (в нарыве, ране), сви́щикн) перен. (са́мое) пе́кло, (са́мая) пасть (чего-л.)ут авызында булып чыгу — побыва́ть в (са́мом) пе́кле (огня́)
куркынычның авызына ук эләгү — угоди́ть пря́мо в пасть (пе́кло) опа́сности
о) в знач. нареч. авызыннан до́верху (наполнить какой-л. сосуд, яму)почта әрҗәсе авызыннан тулган иде — почто́вый я́щик был наби́т до́верху
•авыз ачып бару — см. авыз ачып йөрү
авыз ачып торучы — ротозе́й, ротозе́йка; зева́ка, рази́ня
авыз ашка тую — см. авыз ипигә тую
авыз (ни, нәрсә) әйткәнне (сөйләгәнне) колак ишетмәү — не отдава́ть себе́ отчёта в том, что говори́шь; говори́ть безотве́тственно; броса́ться слова́ми; не слы́шать того́, что говори́шь
авыз бармау — не (невозмо́жно) вы́говорить (вы́сказать); язы́к не повора́чивается (повернётся) (сказа́ть)
авыз белән карау — ирон. ртом гляде́ть (смотре́ть); рот разева́ть, ротозе́йничать
авыз белән тыңлау — ирон. ртом слу́шать (выслу́шивать/вы́слушать, прослу́шать, прослу́шивать/прослу́шать) ртом; уша́ми хло́пать; слу́шать и глаза́ми хло́пать (морга́ть)
авыз буяу — см. авыз пычрату
авыз (да) ачырмау (ачтырмау) — (и, да́же) рта раскры́ть (откры́ть) не дава́ть; (и, да́же) заикну́ться (сло́ва сказа́ть) не дава́ть
авыз еручы — неодобр.; см. ерык авыз 3)
авыз ерып алу — неодобр. позубоска́лить прост.
авыз җәелү — прост.; см. авыз ерылу
авыз җебетү — см. авыз чылату 2)
авыз җебү — распуска́ть/распусти́ть ню́ни (слю́ни)
авыз йомдыру — см. авыз каплау
авыз йомып бару — идти́ мо́лча
авыз йомып утыру — сиде́ть молчко́м (с закры́тым ртом)
авыз кабарту — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз каплану — замолча́ть, прикуси́ть (закуси́ть) язы́к
авыз килмәү — см. авыз оешмау
авыз күпертү (күптерү) — см. авыз бүлтәйтү 1)
авыз кыегайту — см. авыз кыйшайту
авыз кыймылдату — шевели́ть (пошеве́ливать/пошевели́ть) губа́ми
авызда (авыз тулы) (кара) кан булса да (кеше алдында) төкермәү — терпе́ть (не хны́кать, не пла́каться), не вы́дать себя́ (ни при каки́х обстоя́тельствах; что бы ни случи́лось)
авыз тутыру — см. авызга тутыру
авыз тую — см. авыз ипигә тую
авыз чалшайту — см. авыз кыйшайту
авыз ябышмау — см. авыз оешмау
авызга каптыру — см. авызга салу
авызга кергәнне йотмау (чәйнәмәү) — ирон. отка́зываться от того́, что само́ (в ру́ки) идёт (плывёт, даётся)
авызга керердәй (кереп китәрдәй) булып — о́чень внима́тельно, затаи́в дыха́ние
авызга килү — см. телгә килү
авызга салганны көтмәү — не дожида́ться, пока́ тебе́ в рот поло́жат
авызга су алу — см. авызга су кабу
авызга су кабып калу — набра́ть в рот воды́ (и промолча́ть); промолча́ть (набра́в воды́ в рот)
авызга тастымал тыгып булмый (тыга алмыйсың) — рот (гло́тку, го́рло) не заткнёшь, рот не закро́ешь (прикро́ешь) (кому-л.)
авызга уймак кабу — редко; см. авызга су кабу
авызга уймак капкан кебек (шикелле, сыман, төсле) — редко; см. авызга су капкан кебек
авызда (гына) тотарлык — язы́к прогло́тишь
авызда кош сайрату (уйнату) — в разн. знач. соловьём петь (залива́ться, разлива́ться)
авызда сер тормау — прогова́риваться/проговори́ться; проба́лтываться/проболта́ться разг.; не мочь (уме́ть) держа́ть язы́к за зуба́ми; не уме́ть храни́ть секре́тов
авызда сүз тормау — не уме́ть (мочь) держа́ть язы́к за зуба́ми (на при́вязи); язы́к распуска́ть/распусти́ть
авыздагыны алдыру — прозева́ть (упуска́ть, упусти́ть) своё; оказа́ться ротозе́ем (рази́ней, растя́пой, шля́пой, лопухо́м прост.)
авыздан йолып алу — см. авыздан тартып алу в знач. 2), 4)-6)
авыздан күбек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта (кричать на кого-л.), с пе́ной на уста́х ( похвалиться)
авыздан сүзне аркан белән дә (тартып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; ≈≈ (из, у кого-л.) сло́ва арка́ном не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан сүзне келәшчә белән дә (тартып, йолкып) алып булмау (ала алмау) — см. авыздан сүз ала алмау; (из, у кого-л.) сло́ва клеща́ми (наси́льно) не вы́тянуть (вы́рвать)
авыздан тартып алырга торучы — рвач; хапу́га, хапу́н прост.
авыздан тере саескан очыру (очырту) — плести́ (нести́, говори́ть) чушь (вздор, околе́сицу, ерунду́, чепуху́), моло́ть (вздор, чушь, ерунду́, чепуху́); залива́ть, трепа́ться, бреха́ть прост.; пуска́ть (пусти́ть, запуска́ть/запусти́ть, распуска́ть) у́тку книжн.
авыздан төкерек килү — прост.; см. авызга төкерек килү
авыздан төкерек чәчеп — неодобр. с пе́ной у рта, бры́згая слюно́й (кричать на кого, ругать кого, хвастаться)
авыздан ут бөркү — см. авыздан ут чәчү 1), 2)
авызны кара канга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны кызылга буяу — см. авызны кан итү 1)
авызны чөйгә элеп — см. авыз күтәреп 1)
авызына саескан төкергән — см. авызына шайтан төкергән 1), 2)
авызыннан чыкканны эт җыймас (ашамас) — скверносло́в; тот, кто говори́т непристо́йности (непристо́йные и́ли неприли́чные слова́); выража́ться непристо́йно (непристо́йными слова́ми)
авызының тупсасы, теленең туктасы юк — прост. трещо́тка, соро́ка, тарато́рка, балабо́лка; бесстру́нная балала́йка прост.; говори́т день до ве́чера, а слу́шать не́чего
- авыз ачу- авызәдәбияты
- авыз гармуны
- авыз итү
- авыз итеп карау
- авыз иҗаты
- авыз пешү
- авыз тәме
- авыз эче
- авызга кабу
- авыз алдау
- авыз алдалау
- авыз ачып йөрү
- авыз ачып калу
- авыз ачып карап тору
- авыз ачып карап утыру
- авыз ачып тору
- авыз ачып тыңлау
- авыз ачып тыңлап тору
- авыз балда-майда булу
- авыз бал-май булу
- авыз бал да май булу
- авыз белән кош тоту
- авыз белән кош тотучы
- авыз бикләү
- авыз бозу
- авыз бүлтәйтү
- авыз бөршәйтү
- авыз бәлшәйтү
- авыз ачмау
- авыз да ачмау
- авыз еру
- авыз ерылу
- авыз ерып
- авыз җәеп
- авыз җебегән булу
- авыз җыеру
- авыз җыю
- авыз җыя алмау
- авыз ипигә тую
- авыз икмәккә тую
- авыз йому
- авыз йомып
- авыз йомып калу
- авыз йомып тору
- авыз йомып үткәрү
- авыз каплау
- авыз котырту
- авыз күтәреп
- авыз кыйшайту
- авыз кычыту
- авыз майлау
- авыз оешмау
- авыз күнмәү
- авыз пычрату
- авыз салындыру
- авыз салыну
- авыз сулары килү
- авыз сулары кору
- авыз суы кору
- авыз суларын агызу
- авыз суларын китерү
- авыз суын китерү
- авыз суларын корыту
- авыз суын корыту
- авыз сүздән бушамау
- авыз тидерү
- авыз тидереп карау
- авыз тишек булу
- авыз туйганчы
- авыз турсайту
- авыз тутырып
- авыз тыю
- авыз чайкау
- авыз чите белән
- авыз чите белән генә
- авыз чылату
- авыз ыржайту
- авыз эчендә ботка пешерү
- авыз эчендә ботка кайнату
- авыз эченнән
- авыз эченнән ботка пешерү
- авыз эченнән ботка кайнату
- авыз ябу
- авыз ямьшәйтү
- авызга авыз куеп
- авызга авыз карап
- авызга алгысыз
- авызга алу
- авызга гына карап тору
- авызга йокмау
- авызга да йокмау
- авызга карату
- авызга карау
- авызга керергә тора
- авызга керәм дип тора
- авызга керү
- авызга салганны йотмау
- авызга салу
- авызга су кабу
- авызга су капкан кебек
- авызга су капкан шикелле
- авызга су капкан төсле
- авызга су капкан сыман
- авызга су капкан диярсең
- авызга сугу
- авызга тел сыймау
- авызга тию
- авызга төкерек килү
- авызга тутыру
- авызга чәйнәп салу
- авызга чәйнәп каптыру
- авызда бал-май булу
- авызда бал да май булу
- авыздан алу
- авыздан алып әйтү
- авыздан ана сөте кипмәгән
- авыздан җан чыгарга тору
- авыздан җан чыгу
- авыздан җан чыкканчы
- авыздан өзелмәү
- авыздан өзеп
- авыздан өзеп алу
- авыздан өзеп алып әйтү
- авыздан өзмәү
- авыздан селәгәй килү
- авыздан селәгәйләр килү
- авыздан селәгәй агу
- авыздан селәгәйләр агу
- авыздан сүз ала алмау
- авыздан сүз алып булмау
- авыздан сүз чыкмау
- авыздан тартып алу
- авыздан төшермәү
- авыздан ут чәчү
- авыздан ут чәчрәтү
- авыздан чыгу
- авыздан ычкындыру
- авыздан ычкыну
- авызны ачсаң, үпкәң күренү
- авызны ачсаң, үпкәң күренергә тору
- авызны кара кан белән юу
- авызны кан итү
- авызны кара кан итү
- авызны чамалап ачу
- авызны чөйгә элү
- авызы пешмәгән
- авызына шайтан төкергән
- авызына иблис төкергән
- авызыңа бал да май
- авызыңнан җил алсын
- авызыңнан чыкмасын! -
15 каплану
возвр. от каплау1) покрыва́ться/покры́ться, закрыва́ться/закры́ться, укрыва́ться/укры́ться, накрыва́ться/накры́ться, прикрыва́ться/прикры́ться || прикрыва́ние, прикры́тиеюрган белән баштан каплану — укры́ться одея́лом с голово́й
китаплар тузан белән капланган — кни́ги покры́ты пы́лью
простыня белән каплану — закры́ться простынёй
2) закрыва́ться/закры́ться, загора́живаться/загороди́ться, заслоня́ться/заслони́ться, прикрыва́ться/прикры́ться (от чего-л.) || засло́н, прикрыва́ние, прикры́тиекояштан каплану — заслони́ться от со́лнца
яңгырдан каплану — прикры́ться от дождя́
сугудан куллары белән каплану — закры́ться рука́ми от уда́ра
газет белән уттан каплану — загороди́ться газе́той от све́та
3) покрыва́ться/покры́ться, затя́гиваться/затяну́ться, подёрнуться, завола́киваться/заволо́чься, застила́ться/застла́тьсяелга томан белән капланды — река́ застла́лась тума́ном
палуба пар белән капланды — па́луба заволокла́сь па́ром
күзләр яшь белән капланды — глаза́ подёрнулись слеза́ми
4) покрыва́ться/покры́ться, накла́дываться/наложи́тьсякастрюльләр эмаль белән капланган — кастрю́ли покры́ты эма́лью
картина лак белән капланган — карти́на покры́та ла́ком
5)а) покрыва́ться/покры́ться, зараста́ть/зарасти́бакча сарут белән капланды — огоро́д заро́с пыре́ем
җир үлән белән капланды — земля́ покры́лась траво́й
б) покрыва́ться/покры́ться, усе́иваться/усе́ятьсябит кызыл таплар белән капланды — лицо́ покры́лось кра́сными пя́тнами
картның маңгае җыерчыклар белән капланган — лоб у старика́ покры́т морщи́нами
чиста күк йөзе миллион йолдыз белән капланды — чи́стое не́бо усе́ялось миллио́нами звёзд
бите сипкел белән капланган — лицо́ покры́то весну́шками
6) покрыва́ться/покры́ться, оку́тываться/оку́таться, охва́тываться/охвати́ться, обвола́киваться/обволо́чься, затя́гиваться/затяну́ться, завола́киваться/заволо́чьсякүк йөзе кара болытлар белән капланды — не́бо покры́лось, затяну́лось чёрными ту́чами
урман караңгылык белән капланды инде — лес уже́ оку́тался (обволо́кся) мгло́ю
кояш болытлар белән капланды — со́лнце заволокло́сь ту́чами
7) покрыва́ться/покры́ться, заглуша́ться/заглуши́ться || покры́тиедикторның белдерүе мотор тавышы белән капланды — объявле́ние ди́ктора заглуши́лось шу́мом мото́ра
8) закрыва́ться/закры́ться, затя́гиваться/затяну́ться || закры́тие, затя́гиваниетәндәге җәрәхәт күптән капланды инде — ра́на на те́ле давно́ уже́ затяну́лась (закры́лась)
9) закрыва́ться/закры́ться, заку́пориваться/заку́пориться (о порах, отверстиях и т. п.) || закры́тие; заку́порка10) покрыва́ться/покры́ться, возмеща́ться/возмести́ться, компенси́роваться, восполня́ться/воспо́лниться || покры́тие, возмеще́ние, компенса́циябарлык югалтулар капланды — все поте́ри возмести́лись
юл чыгымнары капланды — доро́жные расхо́ды покры́лись
11) опроки́дываться/опроки́нуться, перевёртываться/переверну́ться || опроки́дывание, перевёртываниекөймә капланды — ло́дка переверну́лась
вареньелы савыт төшеп капланды — посу́да с ва́реньем опроки́нулась
12) па́дать, упа́сть ничко́м, лицо́м внизйөзтүбән каплану — упа́сть лицо́м вниз
13) задыха́ться/задохну́ться, не име́ть возмо́жности дыша́ть; подави́тьсятамакка төтен каплану — задохну́ться ды́мом
сулу каплану — задыха́ться
14) перен.; разг.а) броса́ться/бро́ситься, кида́ться/ки́нутьсяязын шәһәр халкы яшелчәгә каплана — весно́й жи́тели го́рода набра́сываются на о́вощи
б) перен.; разг. ли́пнуть, прилипа́ть/прили́пнутькитабына капланган, аерып булмый — прили́п к кни́ге свое́й, не оторвёшь
••капланып киткере! — чтоб ты подави́лся! пропади́ ты про́падом!
-
16 буяу
I перех.1) кра́сить, покра́сить, вы́красить, закра́сить, окра́шивать/окра́сить; покры́ть ( чем) || кра́шение, покра́ска, выкра́шивание, окра́ска, окра́шивание; покры́тие || краси́льный, окра́сочный, маля́рныйкойманы зәңгәр төскә буяу — окра́сить (покра́сить, вы́красить) забо́р в си́ний цвет
чәчне буяу — кра́сить во́лосы
картинаны лак белән буяу — покры́ть карти́ну ла́ком
буяу цехы — краси́льный цех
буяу эшләре — маля́рные (окра́сочные) рабо́ты
2) кра́ситься, подкра́шивать/подкра́сить (лицо, губы) || покра́ска3) перен. приукра́шивать, приукраша́ть/приукра́сить, лакирова́ть || приукра́шивание, лакиро́вка4) разг. па́чкать/испа́чкать/запа́чкать, мара́ть/замара́ть, ма́зать, пома́зать, вы́мазать, разма́зывать/разма́зать, грязни́ть, загрязня́ть/загрязни́ть || маха́ние, па́чканье, разма́зывание, загрязне́ниекулларны буяу — па́чкать ру́ки
күлмәкне үлән яшеленә буяу — замара́ть пла́тье зе́ленью травы́
5) перен.; разг. па́чкать, мара́ть, ма́зать (делать что-л. неумело, небрежно, грязно)нинди рәсем булсын, кәгазь буяп утырам — како́й там рису́нок, про́сто сижу́, бума́гу па́чкаю (мара́ю)
кәгазь буяп язып торасы да түгел иде — не сто́ило да́же бума́гу мара́ть
6) перен. поро́чить/опоро́чить, черни́ть/очерни́ть, мара́ть/замара́ть, запа́чкать, опозо́рить, обессла́вить, обесче́ститьялган хәбәрләр таратып, кемнең дә булса исемен (абруен) буяу — распространи́в небыли́цы, опоро́чить чьё-л. и́мя (репута́цию)
•- буяп алу- буяп бетерү чыгу
- буяп бетерү
- буяп каплау
- буяп кую
- буяу бүлмәсе••II 1. сущ.буяп күрсәтү — изобража́ть ( или представлять) в ро́зовом све́те (цве́те)
1) кра́ска, краси́тель; натураль буялар натура́льные краси́тели; майлы буяу ма́сляная кра́ска2) окра́ска, раскра́ска, покра́ска; покры́тие; аппаратураның буявы купкан облупи́лась покра́ска аппарату́ры; түбәнең буявы бик матур булган о́чень краси́вой получи́лась окра́ска кры́ши3) обычно в мн. ч. кра́ски; тон, цвет, окра́ска, колори́т; күк кырые матур буяулар белән буялды край не́ба окра́сился краси́выми кра́сками; картинада ачык буяулар юк иде на карти́не не́ было я́рких кра́сок (тоно́в)4) перен. обычно во мн. ч. кра́ски (о выразительных средствах речи, музыки и т. п.)иң кара буялар белән тасвирлау — опи́сывать са́мыми тёмными кра́сками
•- буявы чыгу
- буявы керү
- буявы сеңү
- буявы уңу 2. прил.цветно́йбуяу каләме — цветно́й каранда́ш
-
17 кара
I 1. прил.1) чёрный (о цвете, окраске)кара чәч — чёрные во́лосы
кара буяу — чёрная кра́ска
2) тёмный, чёрный ( более тёмный по сравнению с обычным цветом)кара күзләр — чёрные глаза́
күк йөзен кара болытлар каплаган — чёрные ту́чи закры́ли не́бо
3) поэт. тёмный, дрему́чий4) темноко́жий, сму́глыйбер кара гына кыз — одна́ сму́гленькая де́вушка
кара тәнле кеше — темноко́жий челове́к
5) вороно́й ( о масти лошади)кара айгыр — вороно́й конь (жеребе́ц)
6) разг.а) гря́зный, нечи́стый, чума́зый ( ребёнок)кара куллар — гря́зные ру́ки
кара бармаклар — нечи́стые па́льцы
б) гря́зный, нечи́стый; нести́раныйкара керләр — гря́зное бельё
кара күлмәк — нести́раная руба́шка
7) уст. чёрный, курно́йкара мунча — чёрная ба́ня
кара өй — курна́я изба́, ку́хня ( в пятистенных домах или домах с пристройкой)
8) чёрный, неквалифици́рованный, физи́чески тяжёлый и́ли гря́зный (о работе, труде и т. п.)кара эш — чёрная рабо́та
9) перен.; уст. тёмный, просто́й; необразо́ванный; из простонаро́дьякара халык — просто́й (тёмный, необразо́ванный) наро́д
10) разг.; миф. чёрный, дурно́й, злой, нечи́стыйкара көчләр — чёрные си́лы, нечи́стая си́ла
11) перен. чёрный, тёмный, тра́урныйкара кием — тра́урная оде́жда
һәрвакыт кара киемдә йөрү — ходи́ть всегда́ в тёмной оде́жде
12) перен.; поэт. чёрный, го́рестный, безра́достный, безотра́дный, тяжёлый, мра́чный; тру́дныйкара уйлар — мра́чные ду́мы
кара хәбәр килде — чёрная весть пришла́
кара язмыш — тру́дная (тяжёлая) судьба́
кара көннәр артта калды инде — го́рестные дни оста́лись уже́ позади́
13) перен. чёрный, зло́стный, кова́рный, престу́пныйкара ниятләр (исәпләр) — зло́стные мы́сли
кара күңел — кова́рная душа́
кара эшләр — престу́пные дела́
14) перен. чёрный, о́чень си́льныйкара кайгы — о́чень си́льное го́ре
кара явым — о́чень си́льные оса́дки; чёрное нена́стье
15) в сложн. сл. переводится компонентом черно-кара мыеклы — черноу́сый
кара кашлы — чернобро́вый
кара күзле — черноо́кий, черногла́зый
кара яллы — черногри́вый
•- кара балан
- кара балык
- кара бөрлегән
- кара бөтнек
- кара бүрек
- кара груһ
- кара елан
- кара җиләк
- кара җимеш
- кара зирек
- кара икмәк
- кара кан
- кара карга
- кара карлыган
- кара көрән
- кара кучкыл
- кара кучкыллы
- кара кызыл
- кара кымыз
- кара май
- кара өрәңге
- кара пар
- кара солы
- кара су
- кара сырга
- кара сыргак
- кара тал
- кара тояк
- кара тут
- кара тутлы
- кара түш
- кара үрдәк••кара акыл — непросвещённое разуме́ние
кара алтын — чёрное зо́лото, нефть
кара болыт каплау — пришли́ чёрные дни, пришло́ го́ре
кара болыт кебек (булып) — чёрной ту́чей, ту́ча ту́чей, тьма-тьму́щая
кара гайбәт — чёрная спле́тня
кара диндар — фана́тик
кара җәяү (җәяүгә) калу — пойти́ по́ миру
кара исәп (хисап) — приблизи́тельный подсчёт ( в уме)
кара исемлек — чёрный спи́сок
кара козгын — чёрный во́рон ( специальная закрытая машина для перевозки заключённых)
кара көз — осе́нние (после́дние, холо́дные) нена́стные дни
кара көнгә калдыру (саклау) — оста́вить (бере́чь) на чёрный день
кара көнгә калу — мы́кать век (жизнь), хлебну́ть (хвата́ть) го́ря
кара көнгә җыю — копи́ть (что-л.) на чёрный день
кара күзлектән үткәрү (карау) — ви́деть во всём то́лько плохо́е, то́лько недоста́тки
кара күмергә калу (кара кисәүгә әйләнү) — сгоре́ть дотла́
кара мәче узу — чёрная ко́шка пробежа́ла (проскочи́ла)
кара реакция — ист. чёрная реа́кция
кара сакал — нужда́, несча́стье
карасына баткан (кабынган) — мра́чный от зло́сти, за́висти; ту́ча ту́чей, черне́е ту́чи
кара такта — чёрная доска́ ( для вывешивания фамилий отстающих и нарушителей порядка)
кара чаган — па́клен
кара шар салу — забаллоти́ровать, прокати́ть на вороны́х ( не избрать)
кара эчле — см. кара йөрәк
кара эшче — чернорабо́чий, просто́й рабо́тник, рядово́й тру́женик
кара явым — осе́нние дожди́ (холодные, продолжительные)
кара ягу — очерни́ть, оклевета́ть (кого-л.)
- кара йөз- кара йөрәк
- кара көю
- кара тир түгү
- кара яну 2. сущ.1) каралар чёрные (фигуры шахмат, шашек)каралар белән уйнау — игра́ть чёрными
2) перен. не́что чёрное, чернота́; силуэ́т, очерта́ния; теньII сущ.еракта бер кара күренә — вдали́ видне́ется что́-то чёрное
черни́ла || черни́льныйкара белән язылган кәгазь — бума́га, напи́санная черни́лами
кара порошогы — черни́льный порошо́к
кара кара — чёрные черни́ла
кара табы — черни́льное пятно́
См. также в других словарях:
каплау — 1. Берәр нәрсәнең өстенә, түбәсенә икенче бер нәрсәне түшәү, җәю. Берәр нәрсәнең өстен капкач белән томалау, ябу 2. Бер әйберне икенче әйбер белән бөркәү 3. Ике әйбер арасына туры килеп, аларның күренерлек булуына комачаулау 4. Үтү юлын бикләү,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ябу — I. 1. (Ишекне, тәрәзә капкачын, капканы һ. б. ш.) этәреп, ачыклыкны каплау. Капкачын төшереп, өстен каплап, япманы этәреп һ. б. ш. юл белән нәр. б. эчке ягын күренмәслек итеп томалау. Нәр. б. өстенә япма, түбә ясау 2. Кемнең яки нәрсәнең өстенә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
томалау — (ТОМАЛАНУ) – 1. Нин. б. ачыклыкны, тишек ярыкны берәр нәрсә белән каплау. Мич, самавыр кебек нәрсәләрнең, шулай ук мунчаның, өйнең төтен чыгу юлын (морҗасын, төнлеген һ. б.) каплап ябып кую 2. Билгеле бер урынны, төшне тоташ каплау, берәр нәрсә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
күмү — (КҮМЕЛҮ) – 1. Җиргә чокыр казып, шуңа нәр. б. салып, өстеннән туфрак белән каплау. Җир, туфрак астында калдыру 2. Үлгән кешенең гәүдәсен җирләү 3. Үсемлек тирәсендәге туфракны йомшартып, сабак тирәсенә өю 4. Каплап, басып китү (су, кар, яшеллек һ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
түләү — I. 1. Сатып алган яки файдаланылган әйбер, башкарылган эш яки гомумән нин. б. башка хезмәт өчен акча яисә шуңа тәңгәл берәр нәрсә бирү. с. Шул эшкә бәйләнешле 2. Йөкләмәләрне үтәү җыемнарны үз вакытында түләү и. Һәртөрле салып, җыем, налог 3.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чүпләү — I. 1. Чүп (I,1) белән тутыру, чүп белән каплау 2. Бер иш нәрсәгә башка чит нәрсә катнашу, чүп катнашу. II. ЧҮПЛӘҮ – 1. Таралып яткан яки башка төрле азыкны томшык белән эләктереп алып ашау тавыклар җим чүпли. Берәр нәрсәне бөртекләп җыеп ашау… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
изоляцияләү — 1. Изоляцион материал белән каплау, чорнау 2. Тирә юнь белән бәйләнештән, аралашудан мәхрүм итү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төтәсләү — 1. Берәр нәрсәгә төтен бөркү, аны төтен белән ыслау 2. Сөремләү, корымлау, сөрем чыгару. Берәр нәрсәне сөрем, корым белән каплау 3. этн. Төсләү (2) 4. сөйл. Бик күп төтен чыгарып (тәмәке тарту) 5. күч. Кискен чаралар куллану төтәсләп куу 6. күч.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
цементлау — 1. Грунтларны, таш һәм бетон корылмаларны ярыкларына һәм куыш җирләренә цемент измәсе тутырып ныгыту, цемент белән катыру 2. Цемент белән каплау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
челтәрләү — (ЧЕЛТӘРЛӘНҮ) – 1. Челтәр тоту, челтәр (1) белән бизәү 2. Бик күп урыннарда тишеп үтү, тишекләр барлыкка китерү. Тишек тошыклар барлыкка китерү; челтәрләр ясау 3. Төрле юнәлештә салынган юллар һ. б. ш. белән каплау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
асфальтлау — Асфальт җәю, асфальт белән каплау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге